PKB – dlaczego mierzymy nim dobrobyt w społeczeństwie?

PKB Alternatywne Mierniki Dobrobytu

Produkt krajowy brutto to najczęściej stosowany na świecie miernik makroekonomiczny kondycji gospodarki i dobrobytu społecznego. Dlaczego mimo rosnącej krytyki dalej z niego korzystamy? Jakie są alternatywne mierniki dobrobytu w społeczeństwach?

Czym jest produkt krajowy brutto (PKB) ?

Produkt krajowy brutto (PKB) to obecnie najpopularniejszy miernik efektów pracy społeczeństwa danego kraju. Mimo że powszechnie stosowany, w zależności od interpretacji bywa definiowany w różny sposób. W świetle definicji ustawodawcy, cytowanej przez Główny Urząd Statystyczny jest to:

końcowy rezultat działalności produkcyjnej jednostek produkcyjnych będących rezydentami.

Źródło: https://stat.gov.pl/metainformacje/slownik-pojec/pojecia-stosowane-w-statystyce-publicznej/364,pojecie.html

Innej definicji dostarcza np. branżowy Bussiness Insider:

Produkt Krajowy Brutto (w skrócie PKB) jest to łączna wyrażona w pieniądzu wartość wszystkich dóbr i usług wytworzonych w danym kraju zazwyczaj w ciągu roku lub kwartału. W związku z tym, można powiedzieć, iż jest to suma wartości dodanej wytworzonej przez wszystkie podmioty gospodarcze danego kraju, niezależnie kto jest ich właścicielem.

Geneza PKB

Jak twierdzi ekonomista Grzegorz Malinowski: geneza PKB sięga wielkiego kryzysu, a zasadniczym celem jego konstruktora, S. Kuznetsa, było oszacowanie strat wywołanych kryzysem. Istotną właściwością PKB jest więc dostarczanie informacji o głębokości recesji. Wskaźnik ten więc u podstawy nie miał służyć do mierzenia zamożności państw i obywateli.

PKB to instrument statystyczny, który spisywał się nieźle w czasach produkcji masowej, kiedy filarem gospodarki były policzalne dobra materialne. Dziś królują usługi, a obliczanie ogromnego dziś ich komponentu w PKB rodzi koszmarne problemy.

Obecnie na samym szczycie znajdują się gospodarcze potęgi takie jak Chiny czy USA. Dzięki PKB widzimy więc, że konsumpcja w tych krajach jest ogromna, jednak miara aktywności gospodarczej danego kraju, wcale nie musi przekładać się na jego bogactwo i jakość życia mieszkańców. Chiny i Stany Zjednoczone mimo niezaprzeczalnych plusów nie są najlepszymi miejscami do życia.

Rodzaje PKB

Wielkość PKB może być liczona na trzy sposoby:

1) jako wydatki na dobra i usługi podmiotów gospodarczych (gospodarstw domowych, przedsiębiorstw, państwa i cudzoziemców),

2) jako wielkość produkcji w różnych gałęziach gospodarki,

3) jako całkowity dochód rozumiany jako suma płac i zysków podmiotów wytwarzających PKB.

Źródło: R. E. Hall, J. B. Taylor, Makroekonomia, PWN, Warszawa 2002.

Samo obliczanie PKB gospodarek światowych i zestawienie danych w tabeli nie daje odpowiedzi, które społeczeństwa są najbogatsze. Prawie 1,5 miliarda Chińczyków wytworzy oczywiście znacznie wyższe PKB niż 38 milionów Polaków.

W ramach Unii Europejskiej do mierzenia stanu dobrobytu na poziomie zarówno krajowym, jak i regionalnym wykorzystuje się wskaźnik PKB per capita, czyli iloraz wartości produktu krajowego brutto i liczby mieszkańców kraju. Wskaźnik ten nie jest tożsamy z jakością życia – o czym wiele osób wciąż zapomina. Już w 1974 roku William Easterlin zauważył, że nie istnieje wyraźna zależność między poziomem dochodu per capita w danym kraju a zadowoleniem z życia jego mieszkańców.

Czym mierzyć dobrobyt? Alternatywne mierniki dobrobytu

Human Development Index

Najbardziej popularną alternatywą względem PKB jest wskaźnik HDI (ang. Human Development Index), opracowany przez pakistańskiego ekonomistę Mahbuba ul Haqa i używany w raportach ONZ. Bierze pod uwagę nie tylko bogactwo danego kraju, ale także średni poziom wykształcenia i długości życia. Wskaźnik więcej mówi o standardzie życia mieszkańców poszczególnych państw niż PKB i o ich dobrobycie, jednak nie może zastąpić PKB, bo jedną ze składowych HDI są dane otrzymywane podczas ustalania PKB.

Miernik trwałego dobrobytu ekonomicznego

ISEW (ang. Index of Sustainable Economic Walfare) jest to wskaźnik bezpośrednio nawiązujący do pojęcia ekorozwoju. W mierniku punktem wyjścia są indywidualne wydatki na konsumpcję skorygowane o straty wynikające z nierównomiernego rozkładu dochodów, szkodliwe wydatki prywatne, koszty eksploatowania zasobów i zniszczenia środowiska naturalnego (zanieczyszczenia wód, powietrza, hałas, zmiany klimatyczne i ubytki w warstwie ozonowej) oraz inne koszty (np. wypadków samochodowych). Zdaniem M. Nogi, ISEW:

jest miernikiem opartym na wskaźnikach naturalnych i nie może uwzględniać pewnych elementów dobrobytu, jak np. oszczędności ludności, które muszą być oparte na miernikach pieniężnych.

M. Noga, Pomiar dobrobytu społecznego uwzględniający stan i jakość środowiska przyrodniczego człowieka, „Ekonomia i Środowisko” 19/1996, s. 64.

Na podstawie ISEW opracowano często spotykany obecnie wskaźnik GPI.

Szczęście narodowe brutto

Alternatywne mierniki dobrobytu to jednak nie tylko domena międzynarodowych organizacji, lecz także – dla niektórych krajów – próba wyrwania się z konsumpcjonistycznych trendów Zachodu. Najbardziej znanym przykładem może być Bhutański Indeks Szczęścia. U podstaw GNH (ang. Gross National Happiness) stoi przekonanie, że pieniądze szczęścia nie dają, a ważniejsze są humanistyczne wartości, takie jak dobre rządy, dostęp do edukacji, promocja dziedzictwa kulturowego czy dbałość o środowisko. I tak GNH zostało w roku 2008 wpisane jako artykuł 9 do konstytucji Bhutanu, a billboardy informujące, że GNH mierzy się sumą uśmiechów, pojawiły się przy drogach.