Dyskryminacja w miejscu pracy. Kiedy ma miejsce? Jaka jest skala problemu? Jakie są jej rodzaje?

Dwójka przytulonych do siebie osób pocieszających się po sytuacji dyskryminacji w miejscu pracy

Problem dyskryminacji w miejscu pracy to jedno z nielicznych doświadczeń, które łączą pracowników i pracodawców. Często wynikają z działania jednej ze stron stosunku pracy. Zawsze oznaczają problemy dla jednej i dla drugiej grupy. Funkcjonują nierozerwalnie od siebie. W nowym artykule wyjaśniamy: co należy uznać za zachowanie dyskryminacyjne, jakie są przyczyny tego typu zachowań i gdzie szukać pomocy?

Jakie rodzaje dyskryminacji w miejscu pracy możemy wyróżnić?

Istnieją dwa podstawowe rodzaje dyskryminacji w pracy: bezpośrednia i pośrednia.

Ta pierwsza ma miejsce, gdy np. zarabiamy mniej niż pozostali, ponieważ mamy inny kolor skóry lub jesteśmy innej orientacji seksualnej. Już samo określenie płci pracownika w ogłoszeniu o pracę jest objawem dyskryminacji bezpośredniej.

Podobnie jak określenie, że poszukiwane do pracy są “osoby młode i energiczne”. 

Inną formą dyskryminacji bezpośredniej może być kierowanie na szkolenia i kursy wybranych grup pracowników, a pomijanie innych.

Mówi o to tym art. 18 Kodeksu pracy:

Pracownicy powinni być równo traktowani w zakresie nawiązania i rozwiązywania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych.

Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy.

Dyskryminacja pośrednia ma miejsce wtedy, gdy jesteśmy traktowani gorzej niż inni pracownicy z powodu przyjęcia pozornie obiektywnego kryterium.

Przykładem takiego traktowania może być wprowadzenie w zakładzie pracy tzw. kodeksu ubioru, który bezwzględnie zabroni noszenia nakryć głowy lub wprowadzi nakaz noszenia przez pracownice spódnic o długości powyżej kolan, nie dopuszczając od tej zasady żadnych odstępstw.

Do innych zachowań o charakterze dyskryminacyjnym należą:

  • mobbing (długotrwałe nękanie pracownika, które ma na celu np. poniżenie lub ośmieszenie);
  • molestowanie seksualne;
  • dyskryminacja płacowa lub też luka płacowa (zjawisko ekonomiczne przejawiające się różnicą w średnim wynagrodzeniu mężczyzn i kobiet, nawet gdy są one podobnie wykwalifikowane i wykonują tę samą pracę).

Skala dyskryminacji w miejscu pracy w Polsce

Z ostatnich dużych badań przeprowadzonych przez Centrum Badania Opinii Społecznej w 2014 r. wynika, że 17% pracowników padło ofiarą mobbingu ze strony przełożonych w miejscu pracy (o tym, jak się bronić i jak reagować podpowiadamy w naszym artykule).

Ponadto blisko co czwarty zatrudniony (24%) zadeklarował, że w jego miejscu pracy zdarzały się przypadki szykanowania przez przełożonych, a prawie co piąty (17%) wspomniał o szykanach ze strony koleżanek lub kolegów. W sumie 28% pracowników przyznaje, że w ich miejscu pracy pracownicy byli szykanowani przez przełożonych lub innych współpracowników, w tym 8% mówi o częstym występowaniu tego typu zachowań.

W raporcie z monitoringu ogłoszeń o pracę przeprowadzonym na zlecenie Polskiego Towarzystwa Antydyskryminacyjnego możemy przeczytać, że na 60727 przeanalizowanych ogłoszeń o pracę aż w 24628 stwierdzono nieprawidłowości, które mogły prowadzić do naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu. Ogłoszenia o pracę zawierające dyskryminacyjne wymagania powiązane z przesłanką płci stanowiły zdecydowaną większość wykrytych nieprawidłowości. Na ogólną liczbę 24628 ogłoszeń sformułowanych niezgodnie z zasadą równego traktowania w zatrudnieniu aż 86% stanowiły sugestie odnoszące się właśnie do kryterium płci.

Dyskryminacja w miejscu pracy. Skąd się bierze?

Dyskryminacja w miejscu pracy jest problemem niezwykle złożonym i trudno upatrywać przyczyn w jednym bądź kilku źródłach. W tym miejscu pokuszę się jedynie o skrócone wyjaśnienie. Jak zauważają w swoim artykule Małgorzata Gamian-Wilk i Lidia Grzesiuk:

Przyczyny (z jednej strony) mogą tkwić w czynnikach istniejących wewnątrz bądź na zewnątrz organizacji, z drugiej strony – w dyspozycjach stron interakcji.

Do czynników zewnętrznych wobec organizacji zaliczyć można:

  • globalizację ekonomiczną,
  • wzrastającą konkurencyjność,
  • restrukturyzację,
  • zmiany osób i wartości
  • oraz brak dobrze wyszkolonej kadry zarządzającej.

Do czynników wewnętrznych, które w dużym stopniu wpływają na eskalację konfliktów, można zaliczyć:

  • złą kulturę organizacyjną
  • klimat panujący w firmie.

Lampką ostrzegawczą dla pracownika, a sygnałem ALARMOWYM dla pracodawcy powinno być pojawienie się w organizacji klimatu lęku, stresu, chaosu, napięcia i niejasności, nierozwiązanych sporów i wewnętrznej konkurencji.

Do występowania przejawów dyskryminujących przyczynia się brak satysfakcji pracowników, którzy są pozbawieni autonomii lub pozostawieni sami sobie, oraz doświadczanie stałego lęku przed wyrażaniem opinii. Niejasność oczekiwań odnośnie zadań i pełnionych funkcji oraz brak konsekwencji w zarządzaniu (głównie stosowanie kar) powodują spięcia i stres, które stanowią wyzwalacz dla przekraczania norm i dla zachowań agresywnych.

M. Gamian-Wilk, L. Grzesiuk – Mobbing w miejscu pracy. Przegląd wyników badań związanych z przejawami mobbingu, genezą i konsekwencjami

Ostatniej przyczyny dyskryminacji należy upatrywać w autorytarnym sposobie zarządzania firmą.

Dyskryminacja nie tylko w Polsce

Na koniec przytoczmy jeszcze wyniki ogólnego badania dotyczącego dyskryminacji zrealizowanego przez APD wśród pracowników w Europie.

Jak na tle pozostałych krajów kontynentu wypada Polska?

Znajduje się na 5 miejscu tego niechlubnego rankingu (za Włochami – największa liczba pracowników czujących się dyskryminowanymi w miejscu pracy – Francją, Hiszpanią i Wielką Brytanią). Dzięki temu badaniu widzimy, że problem ten nie jest jedynie polską specjalnością, ale ma charakter ponadnarodowy.

Dyskryminacja w miejscu pracy. Gdzie szukać pomocy?

Temat jest niezwykle szeroki, dlatego poniżej prezentujemy sprawdzone poradniki i strony opisujące problemy szerzej aniżeli wpis na blogu.